Kamal Hüseynli yazır-Paralel dünyalar həqiqətən var?- ARAŞDIRMA

Bir zamanlar əcdadlarımız üçün  kainat sadəcə dünyadan ibarət idi. Sonra adəm övladının eqosu o qədər çoxalır ki,  özünü kainatın mərkəzinə qoyur və göy üzündə gördüyü hər şeyin öz ətrafında firlandığının,  yerin isə sabit olduğu qənaətinə gəlir. Biraz keçir. Uşağın böyüyüb nəyisə anladığı, qavradığı kimi beyin də böyüyür inkişaf edir və bəzi şeyləri anlamağa başlayır. Bu "biraz" dediyim yüzillər, bəlkə də minillərdir.  Xülasə, adəm övladı anlayır ki, kainatın mərkəzi, deyəsən Günəşdir. Dünya  onun ətrafında fırlanır. Amma beyin hələ tam aydınlanmamışdı. Çünki bu da həqiqət deyildi. Əslində Günəşimiz kimi milyardlarla ulduz qalaktikamızı əhatə edir. Amma insanların bundan xəbəri yox idi. 

 Uzun müddət biz sonsuz görünən bu qalaktikanı tam kainat kimi düşünürdük. Axı düşünməyə də bilməzdik. Süd Yolu o qədər böyükdü ki, bütün kainatın ondan ibarət olduğunu düşünmək təəccüblü deyildi. Nəticədə beyin biraz da inkişaf etdi, ixtiralar, kəşflər oldu. Və nəhayət biz bu gün bilirik ki, kainat təkcə bizim qalaktikamızdan ibarət deyil. Onun kimi yüz milyardlarla qalaktika kainatımızın hər yerinə səpələnib...
 Maraqlıdır, bir gün bayaq dediyim cümlələrin sonuna indi deyəcəyim cümləni də əlavə edə bilərik? "Bir vaxtlar çoxlu kainatların yalnız bir kainatdan ibarət olduğunu düşünürdük, lakin sonra biz əslində sonsuz sayda paralel kainatların olduğu meqa, hiperkosmosda olduğumuzu kəşf etdik."
Niyə də yox?
Və ya bəlkə də axtardığımız bütün o paralel kainatlar  bizim olduğumuz yerdədir və onları uzaqda axtarmağa ehtiyac yoxdur.
Təsəvvür edin ki, başqa bir kainatda sizdən bir dənə də var. bu kainatda Evdən işə, işdən evə gedib gəlirsiniz, həyat yoldaşınız və uşaqlarınızla zaman keçirirsiniz. Ancaq başqa bir kainatda siz  milyardersiniz və ya alim... 10 yaşında yol qəzasında ölmüş də ola bilərsiniz.
Bəzi alimlər iddia edir ki,   böyük partlayış başlanğıc nöqtəsi deyil, əksinə, aralıq dövr, keçiddir. Əslində böyük partlayış nəzəriyyəsi başqa kainatların varlığını zəruri edir. Hələ sübutumuz olmasa da, çoxlu kainat nəzəriyyəsi böyük partlayışın və digər fizika problemlərinin sirlərini aça bilər...

"Kvant dünyasının çox qəribə təsiri var. Məsələn, atomlar eyni anda bir neçə yerdə ola bilər. Və ya məsələn, iki hissəcik kainatın əks uclarında olsalar belə, bir-biri ilə anında əlaqə saxlaya bilirlər."- Kvant dolaşıqlığı prinsipi belə deyir. Paralel kainatlar ideyası da bu qəribə nəticələrin bəzilərini izah etmək üçün keçən əsrdə ortaya atılıb. 

Paralel kainatlar ideyası ilk dəfə ifadə edilən zaman kvant mexanikasının “çoxlu dünyaların təfsiri” kimi tanınırdı. Əgər siz kvant mexanikasının məşhur qoşa yarıq təcrübəsi ilə tanışsınızsa, onda siz də bilirsiniz ki, elektron kimi bir hissəcik müşahidə edilmədikdə eyni anda birdən çox yerdə ola bilər. Yəni, ətrafda heç kim olmadığı zaman elektron özünü dalğa kimi aparır. Atom öz nüvəsi ətrafında fırlandığı üçün superpozisiyadadır. 
Bəs elektron müşahidə edildikdə nə baş verir?
-Dalğa funksiyası çökür. Başqa sözlə, dalğa deyil, zərrə kimi davranmağa başlayır.
İndi sizə bir alim haqqında danışacağam.
Fizik Hugh Everett (Hyu Everet)
O kvant mexanikasına elə bir şərh gətirib ki, doktorluq dissertasiyasını bitirdikdən sonra fizikanı tərk etməli olub.
O, kvant mexanikasını “çoxlu kainatlar” şərhi ilə izah etməyə çalışıb.
Deyib ki, “Hər dəfə ətrafımızdakı dünya ilə aktiv şəkildə qarşılıqlı əlaqədə olduğumuz zaman, yəni müşahidə etdikdə və ya ölçəndə həm kainatın, həm də özümüzün bölünməsinə səbəb oluruq. Elektronun harada olduğuna baxdığımızda dalğa funksiyası dağılmır, lakin müşahidəçi də daxil olmaqla bütün kainat parçalanır”.
Bunu bir az da açsaq, Kvant mexanikası ilə bağlı araşdırma aparanların qarşılaşacaqları ilk təcrübələrdən biri də ikiqat yarıq təcrübəsidir. Bu təcrübədə maddə hissəciklərinin dalğa kimi davrandığı və eyni anda birdən çox yerdə ola biləcəyi izah edilməyə çalışılır. Əgər biz də hissəciklərdən yaranmışıqsa, o zaman birdən çox yerdə  ola bilərik?
Niyə də yox!
Təcrübədə, elektronlar silahdan atılır və məntiqi olaraq, qarşı boşqabdakı yarıqların arxasında bir elektron çoxluğunun meydana gəlməsi gözlənilir. Tək yarıq açılanda heç bir problem yoxdur. Dalğalar da elektronlar da yarığın arxasında tək xətt izi buraxırlar. Lakin ikinci yarıq açıldıqda dalğaların davranışı dəyişir və müdaxilə nümunəsi əmələ gəlir. Elektronlara gəldikdə, ikinci yarığın açılması arxa boşqabda iki fərqli izin meydana gəlməsini tələb edir. Axı elektron kiçik bir mərmər kimi maddənin zərrəsidir. elektron müəmmalı şəkildə eyni vaxtda iki yarıqdan keçir, özünə müdaxilə edir və dalğalar kimi müdaxilə nümunəsi yaradır. Bu inanılmaz bir şeydir. Bundan daha inanılmazı, yarıqların başına bir detektor qoyduğumuzda, elektron dalğalar kimi davranmağı dayandırır və məntiqli davranır, yarıqların arxasında iki xətt yaradır. Buna dalğa funksiyasının çökməsi deyilir.

Deməli, Everetin şərhinə görə, burada baş verən müəmmalı hadisə dalğa funksiyasının çökməsi deyil. Əslində, atomaltı hissəcik iki və ya daha çox variantla qarşılaşan kimi bütün kainat hissəcikdən əvvəlki variantların sayı qədər paralel reallıqlara bölünür. Bu baxışa görə, sonsuz sayda kainatlar var və bu kainatlar bizim kainatdan kiçik və ya böyük detallarla fərqlənir; üstəlik onların hər biri bizimki qədər realdır.

Bütün bu digər dünyaların və ölçülərin bir-birinə uyğun olması sizə qeyri-mümkün görünə bilər. Axı təkcə bizim kainatımızın sonsuz olması mümkündür. Ya da bizim eqomuz bunu düşünməyə vadar edir...

Bəlkə də bizim yadplanetli dediklərimiz elə bizim başqa kainatda yaşayan özümüzük. Eyni insan, eyni görünüş, amma fərqli ssenari...
Bəs digər bizlər haradadı? 

Elm adamları bunları üst-üstə düşən blok kainatlar hesab edirlər. Onların hamısı eyni zaman oxunu paylaşır, lakin hər birinin öz məkan ölçüləri var. Onlar birlikdə yaşayırlar, lakin kvant səviyyəsindən kənarda bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olmurlar.

Bəs, bu tam olaraq nə deməkdir?
Azad iradə məsələsinə baxaq. Əgər biz etdiyimiz seçimlərlə bütün mümkün məkan-zamanlar arasında bir yol çəksək, deməli, bizim azad iradəmiz var. Qarşımızda duran sonsuz variantlar çoxlu kainatda mövcud olan sonsuz sayda kainatları təmsil edir.

İndi  əvvəlki videoda qeyd etdiyim keçmişə səyahət də mümkün oldu. Çünki bizim məkan-zaman sonsuz gələcək və sonsuz fərqli keçmişdən yalnız birini ehtiva edir. Beləliklə, indi gələcəyə getdiyimiz kimi keçmişə də gedə bilərik. yəni qarşıda çoxlu gələcəklər olduğu kimi, çoxlu keçmişlər də var...

Sonsuz Kainat Modeli və Paralel Kainatlar
Bu fərziyyəyə görə, çox uzaqda, kainatın hüdudlarından kənarda, üzərində 7,8 milyard insanın yaşadığı başqa bir planet var. Bu planet bizimkinə tam bənzəyir. Üstəlik, tək deyil. Bizim dünyamıza tam bənzəyən başqa dünyalar da var və təsəvvür edilən istənilən versiyada başqa mümkün dünyalar da olmalıdır. Bu aləmlərdə molekullarımıza qədər hər birimizin dəqiq surətləri olmalıdır.

Çünki sonsuz böyüklükdə bir kainatda atom və molekulların sonlu sayda düzülmə imkanları əvvəl-axır təkrarlanmalıdır. Və bizə çox yaxın, hətta dəqiq surətlər də yaradılacaq. Gec-tez imkanlar tükənəcək və bağlanma nümunələri təkrarlanacaq. Əgər kainat sözün həqiqi mənasında sonsuzdursa, hər şeyin sonsuz sayda nüsxəsi var.

M-Nəzəriyyə və Paralel Kainatlar

Bildiyiniz kimi, hazırda kainatı izah edən iki fizika nəzəriyyəsi mövcuddur. Biri Eynşteynin ümumi nisbilik nəzəriyyəsi, digəri isə kvant mexanikasıdır. Bu iki nəzəriyyə kainatı izah etdiyinə görə, ikisini bir nəzəriyyədə birləşdirə bilsək, kainatı tam başa düşə bilərik. Bu nəzəriyyə sim nəzəriyyəsidir.
Sim nəzəriyyəsi deyir ki, hər şey titrəyən simlərdən ibarətdir. Başqa sözlə, hətta atomaltı zərrəciklər də əslində birölçülü və sapvari varlıqlardan ibarətdir. onlar müxtəlif yollarla titrəyərək maddə və enerji yaradır.
Bu günə qədər beş fərqli sim nəzəriyyəsi təklif edilib. Sonra Edward Witten adlı bir fizik gəldi və bu beş fərqli sim nəzəriyyəsini birləşdirərək M-nəzəriyyəsini yaratdı. Hər şeyin nəzəriyyəsi olmağa ən yaxın namizəd.

M nəzəriyyəsinə görə kainatın 11 ölçüsü var. 11-ci ölçü simlərin membran kimi uzanmasına imkan verir. Teorik olaraq, kifayət qədər enerji təmin olunarsa, bir sim kainat qədər böyüyə bilər.
Dilimlənmiş çörək kimi. Hər dilim bir kainat...
M nəzəriyyəsinə görə, bu kainatlar birləşərək çoxlu kainatı əmələ gətirir. Əslində bu çoxlu aləmdə membranların toqquşması böyük partlayışın meydana çıxması deməkdir.
Başqa sözlə, hər şeyin başlanğıcı kimi qəbul etdiyimiz böyük partlayış yalnız kiçik bir faza keçidindən, çoxlu kainat ölçüsündə dalğalanmadan ibarətdir.

Bunların hamısı sübut olunmamış nəzəriyyələr olsa da, gələcəkdə kainat haqqında anlayışımızı əsaslı şəkildə dəyişə bilər. Əgər geridə qoyduğumuz sonsuz sayda paralel kainatlar varsa, o zaman bizimkinə çox bənzəyən, lakin bir-birindən bir qədər fərqli olan başqa kainatlar da olmalıdır. Məsələn, nasistlərin İkinci Dünya Müharibəsində qalib gəldiyi bir kainat. Yaxud soyuq müharibənin qaynar müharibəyə, nüvə silahlarının dünyanı radioaktiv qazana çevirdiyi kainat. Bəlkə də zülmə məruz qalan insanların olmadığı dinc bir dünyaya ev sahibliyi edən bir kainat.  Çünki sonsuzluğun mənası budur; Bütün mümkün imkanlar var. Bu rəqəmin nə qədər böyük olmasının əhəmiyyəti yoxdur.

Yazının əvvəlində dediyim kimi, əgər bir gün paralel kainatlar sübut olunarsa və çoxlu kainatın əslində bildiyimiz kainat anlayışından çox daha böyük olan trilyonlarla kainatı ehtiva edən bir quruluş olduğunu kəşf etsək, Sizi bilmirəm, amma şəxsən bu mənim həyatımın ən böyük sürprizi olacaq. Biz kainatı indiki vəziyyətində belə zehnimizdə təsəvvür edə bilmirik, qalanlarını necə təsəvvür edək?

Kamal HÜSEYNLİ